تاريخچه راديو

راديو چگونه‌ به‌ وجود آمد؟
در سال‌ 1860 ميلادي‌ (جيمز كلارك‌ ماكس‌دل‌) فيزيك‌دان‌ و رياضي‌دان‌ اسكاتلندي‌، تئوري‌ امواج‌ الكترومغناطيسي‌ را براي‌ اولين ‌بار عرضه‌ كرد.
در سال‌ 1887 (هنريشن‌ هرتز)، مهندس‌ وفيزيك‌دان‌ آلماني‌ نظريه‌ ماكس‌ دل‌ را تاييد نمود.او موفق‌ شد از نوسانات‌ الكترونيكي‌ براي‌ انتقال‌امواج‌ از محلي‌ به‌ محل‌ ديگر بدون‌ سيم‌ استفاده ‌كند. وي‌ براي‌ اولين‌بار موفق‌ شد، امواج‌ راديويي‌را در آزمايشگاه‌ توليد كند. نام‌ (هرتز) به‌ صورت‌واژه‌اي‌ بين‌المللي‌ براي‌ بيان‌ فركانس‌هاي‌راديويي‌ به‌ كار مي‌رود. پس‌ از او (برانلي‌) فرانسوي‌ درسال‌ 1890 آزمايش‌هايي‌ در اين ‌زمينه‌ انجام‌ داد و بالاخره‌ دانشمندي‌ روسي‌ به‌ نام ‌(الكساندر پوپوف‌) موجي‌ را با دستگاهي‌ كه‌ شبيه ‌دستگاه‌ هرتز و برانلي‌ بود اختراع‌ و آنتن‌ را به ‌وجود آورد و به‌ اين‌ صورت‌ يك‌ دستگاه‌ تلگراف‌ مورس‌ را ايجاد نمود. در مارس‌ 1896 پوپوف ‌اولين‌ پيغام‌ تلگرافي‌ را به‌ مسافت‌ 250 متري‌ فرستاد.

اولين‌ كسي‌ كه‌ متوجه‌ شد، مي‌توان‌ از بي‌سيم‌ به ‌عنوان‌ يك‌ وسيله‌ ارتباطي‌ استفاده‌ نمود، (ماركوني‌) ايتاليايي‌ بود كه‌ بعدها به‌ نام‌ مخترع ‌راديو معروف‌ گرديد. وي‌ در سال‌ 1895 اولين ‌خبر راديويي‌ خود را به‌ وسيله‌ بي‌سيم‌ در يك ‌فاصله‌ 3 كيلومتري‌ فرستاد.
در ژوئن‌ سال‌ 1896 در لندن‌ اولين‌ ايستگاه ‌تلگرافي‌ بدون‌ سيم‌ به‌ كمك‌ امواج‌ الكترونيكي ‌نمايش‌ داده‌ شد. او در سال‌ 1897 به‌ ايتاليا برگشت‌ و يك‌ ارتباط بي‌سيم‌ بين‌ دو كشتي‌ جنگي‌ در يك‌ مسافت‌ 12كيلومتري‌ ايجاد نمود و بالاخره‌ در سال‌ 1901 درتكميل‌ اختراع‌ خود موفق‌ گرديد، علائم‌ بي‌سيم ‌را از يك‌ طرف‌ اقيانوس‌ اطلس‌ يعني‌ از شهر (پل‌دو) در انگلستان‌ به‌ آن‌ طرف‌ اقيانوس‌ اطلس‌، شهر(سن‌ ژان‌) آمريكا بفرستد.
 مردم‌ از اختراع‌ ماركوني‌ چنان‌ به‌ شور و هيجان‌آمده‌ بودند، كه‌ خواستار پخش‌ صداي‌ انسان‌ از راديو شدند، اما چون‌ لامپ‌هاي‌ راديو ضعيف ‌بود سازندگان‌ راديو بايد فكر بهتري‌ مي‌كردند. به ‌همين‌ منظور در سال‌ 1906 يك‌ فيزيك‌دان ‌آمريكايي‌ به‌ نام‌ (دو فورست‌) لامپ‌ سه‌ الكتروني‌ را اختراع‌ كرد كه‌ براي‌ راديو الكتريسيته‌ خيلي‌ قابل‌ استفاه‌ بود. بعد از آن‌ (روبرت‌ فون‌ ليئن‌) موفق‌ به‌ ساخت‌ لامپ‌هاي‌ قوي‌ شد، اين‌ لامپ‌ها تحول‌ بزرگي‌ در زمينه‌ دستگاه‌هاي‌ الكترونيكي‌ به ‌وجود آوردند
در سال‌ 1910 براي‌ اولين ‌بار صداي‌ موسيقي‌ و آواز اپراي (متروپولتين‌ نيويورك‌) در سراسر آمريكاي‌ شمالي‌ شنيده‌ شد
در سال ‌1913 جمعي‌ از دانشمندان‌ سعي‌ كردند كه‌ صداي‌ موزيك‌ درتمام‌ نقاط جهان‌ كاملا شنيده‌ شود، ولي‌ جنگ‌ جهاني‌ اول‌ زحمات‌ آن‌ها رابي ‌نتيجه‌ گذاشت‌. احتياجات‌ نظامي‌ در دوران‌ جنگ‌، استفاده‌ از بي‌سيم‌ را گسترش‌ داد و در تاريخ‌ 11 نوامبر سال 1918 تلگراف‌ بي‌سيم‌ نويد پايان‌ جنگ‌ را به‌ همه‌ جهانيان‌ اعلام‌ نمود
 تاريخ‌ شروع‌ بهره‌ برداري‌ عمومي‌ از راديو درسال‌ 1920 مي‌باشد.

نخستين‌ دستگاه‌ پخش‌ راديو
اولين‌ دستگاه‌هاي‌ پخش‌ منظم‌ راديويي‌ در سال‌1920 در انگلستان‌ به‌ كار افتاد و در سال‌ 1926اولين‌ كنفرانس‌ بين‌ المللي‌ راديويي‌ با شركت‌ 27كشور جهان‌، در برلين‌ برپا شد و آيين‌ نامه‌ مقررات ‌ارتباطات‌ راديويي‌ به‌ تصويب‌ رسيد. رشد فزاينده‌ راديو و مخاطبانش‌، آن‌ را تبديل‌ به ‌رسانه‌اي‌ جمعي‌ و فراگير نمود. ارزاني‌ بهاي ‌راديوهاي‌ ترانزيستوري‌ نيز به‌ پيشرفت‌ اين‌ رسانه‌ در كشورهاي‌ توسعه‌ نيافته‌ كمك‌ كرد
. در هر حال‌ در دنيا تقريبا يك‌ ميليارد گيرنده ‌راديويي‌ وجود دارد، يعني‌ براي‌ هر چهار نفر يك‌ گيرنده‌ راديويي‌ موجود مي‌باشد

رادیو کابل؛ نخستين رادیو در افغانستان

راديو در افغانستان طی پيشينۀ حدود هشتاد ساله‌اش، فراز و نشيب‌های فراوان و حوادث تلخ و شيرين بسياری را پشت‌سر نهاده است. طی سال‌هايی كه لوازم فرهنگ مكتوب (كتاب، روزنامه و ...) هنوز از گستردگی كافی در ميان مردم برخوردار نبود، راديو به‌عنوان يك رسانه اثرگذار از يك سو منبع دريافت اطلاعات و اخبار مربوط به رويدادهای داخلی و خارجی و از سوی ديگر وسيله‌ای برای پر كردن اوقات فراغت قشرهای گوناگون جامعه بود... تاريخ راديو در افغانستان چنين آغاز شد.

در سال ۱٣٠۴ خورشيدی، انجنیر (مهندس) عطاالله برای فراگیری فن‌آوری (تخنيک) رادیو به آلمان فرستاده شد که وی بعد از یکسال در (سـال ۱٣٠۵) همراه با چند تن از متخصصان آلمانی و دو دستگاه فرستنده راديويی به کابل بازگشت.

رادیو کابل، بعد از فراهم شدن مقدمات (نصب دستگاه راديو و تکميل مراحل قانونی و فنی آن)، در میزان سال ۱٣٠٦، برای بار اول، در شهر کابل، از ساختمان موسوم به "کوتی لندنی" که در جوار پل آرتل واقع شده بود، توسط فرستنده کوچکی ٢٠٠ وات، روی موج ٣٦٠ متر، آغاز به نشرات کرد.

وقتی که رادیو در افغانستان افتتاح شد، برخی از همسایگان اين کشور فاقد رادیو بودند. در اين زمان، نشرات رادیو کابل را اخبار داخلی و خارجی، و يك سلسله گفتارهای ادبی، تاريخی، و اجتماعی در بر می‌گرفت.

در آغاز، مسوول نشرات رادیو کابل، محمدمحسن نام داشت. نخستين گويندگان زبان دری در اين راديو، گويا اعتمادی و رقيه ابوبکر و اولين گويندگان زبان پشتو، عبدالجبار و مستوره بودند.

موسیقی هم بخش مهمی از برنامه‌های نشراتی راديو کابل بود، که از جمله آوازخوانان و نوازندگان می‌شود از استاد غلام‌حسین، استاد قربانعلی، استاد نتو، استاد قاسم افغان، استاد غلام‌نبی ياد کرد.

البته، در آن زمان، همه نشرات راديو به‌طور زنده و مستقیم پخش می‌شد. اما عمر این نشرات بسيار کوتاه بود و در سال ۱٣٠٧ به‌سبب اغتشاش ارتجاعی دورۀ سقوی، رادیو کابل از فعالیت باز ماند.

در سال ۱٣۱۴ خورشيدی، کار بازسازی راديو دوباره آغاز شد و در همین سال، دستگاه جدید رادیو از کشور آلمان خریداری و کار ساخت استودیوهای آن در پل باغ عمومی شهر کابل توسط متخصصان آلمانی شروع گرديد و گيرنده‌های آن در یکه‌توت کابل و ساير ولايات افغانستان نصب شد. بدین‌ترتيب، کار پروژۀ رادیو کابل زير نظر سردار محمدنعیم خان، معاون صدارت و وزیر معارف آنوقت به پيش رفت و سرانجام، در حمل سال ۱٣٢٠، نشرات رادیو با بیانیه‌ای سردار محمدنعیم خان رسماً افتتاح شد.

در این هنگام، رادیوهای گوشکی یا کریستال، مانند گوشی تلفن بود که از آن فقط یک نفر می‌توانست استفاده کند. تعداد اين راديوها هم کم و قیمت آن گران بود. از اين روی، همه مردم به آن دسترسی نداشتند. بنابراين، دولت برای استفاده عموم از رادیو، در چهارراه‌ها (چوک‌ها)، پارک‌ها و جاهای پرجمعيت، بلندگو نصب کرد. پس از آن، راديوهای هفت چراغه و ده چراغه، فلپس، زیمینس و فیلکو در بازار کابل آمد که مردم با خرید و نصب آنتن‌های آن در پشت بام‌های‌شان به برنامه‌های رادیو گوش فرا می‌دادند.

اولین رییس نشرات و تخنیکی (فنی) راديو کابل، عـطاالله خان بود و پس از او به‌ترتيب: محمدمحسن، غلام‌جیلانی آریزوی، احمدعلی درانی، علی‌احمد نعیمی و رشید لطیفی و ... به اين سمت رسيدند.
برنامه‌های راديو

در زمان تاسیس رادیو، که برنامه‌های آن بوسیله‌ای فرستندۀ ٢٠ کیلووات روی موج متوسط ٦٦٠ کیلوسایکل انتشار می‌يافت، برق کابل شبانه‌روزی نبود، از اين جهت، برنامه‌های راديو هم محدود به ساعات معينی می‌شد. بدين‌ترتيب، راديو کابل در شبانه‌روز فقط سه و نيم برنامه داشت.

بخش اول برنامه‌های راديو کابل به مدت یک ساعت در صبح بود و بخش دوم از ساعت ٧ شب آغاز می‌شد و تا ۹:٣٠ شب ادامه داشت.

اين برنامه‌های راديو شامل اخبار داخلی و خارجی، مطالب اجتماعی، ادبی، تاریخی و صحی و موسيقی می‌شد.

با گذشت زمان، راديو کابل رفته رفته، در اثر تحولات، رشد دانش و تکنولوژی و ارتقای سطح فرهنگ و معارف در افغانستان، توجه دولت وقت و مساعی خستگی‌ناپذیر فرهنگیان اين کشور به‌ویژه علامه سلجوقی رییس مستقل مطبوعات را به‌خود جلب کرد و از اين روی، رشد و توسعه بيشتر يافت. چنان که يک گروه از نويسندگان افغان از جمله استاد خليل‌الله خلیلی، استاد علی‌احمد کهزاد، پژواک، رشید لطیفی، گل‌پاچا الفت و ... زير نظر علامه سلجوقی در ساختمانی موسوم به "عمارت کوتی قهوه‌خانه" که در چمن حضوری مواقعيت داشت، جلسه برکزار می‌کردند و برای برنامه‌های راديو مطالب می‌نوشتند. در اين زمان، مدت بخش برنامه‌های راديو يک ساعت بيشتر شد. يعنی بخش اول برنامه‌ها، يک ساعت در صبح و بخش دوم آن سه و نيم در شب انتشار می‌يافت.

در سال ۱٣٣٠ خورشيِدی (۱۹۵۱ ميلادی) دستگاه موج کوتاه به‌روی نشرات خارجی نیز آماده پخش گردید و آنتن‌های سمتی آن در جهت‌های جنوب شرق آسیا و اروپا نصب گرديد و نشرات خارجی شروع به‌کار کرد، که در ابتدا برنامۀ اردو پخش شد و سپس برنامه‌های انگلیسی، آلمانی، عربی، فرانسوی و روسی. دورۀ تحول راديو کابل به راديو افغانستان

در اثر رشد و توسعه افغانستان، در سال ۱٣٣۴ خورشيدی (۱۹٦۴ ميلادی) استودیوهای جدید راديو، به‌کمک کشور آلمان، در جادۀ انصاری وزیر محمداکبرخان احداث شد که دارای ٧ استودیو ثبت، دو استودیو پخش و یک تالار بزرگ به گنجایش ۵٠٠ نفر، و دفاتر کارمندان نشراتی و قنی (تخنیکی) و اداری می‌باشد و رادیو افغانستان، تاکنون در آنجا موقعیت دارد. واضح است که با اين تحول، برنامه‌های راديو از لحاظ کمی و کیفی رشد و توسعه يافت و نشرات آن سراسری شد. در نتيجه، نام "رادیو کابل" که نشرات آن منحصر به شهر کابل و پيرامون آن بود، به "رادیو افغانستان" تغيير کرد.
تاريخچه راديو افغانستان

فعاليت راديو وسيع‌تر از تلويزيون است. در سال ۱۹٧٦ تعداد ۱۱۵٠٠٠ گيرندۀ راديويی وجود داشت ليكن تعداد گيرنده‌های فعلی آن مشخص نيست. فعاليت راديو از سال ۱٣٢٠ آغاز گرديد كه برای مدتی محدود به كابل بود. تا پايان سال ۱٣٧٠ هم برنامه‌های راديو بيست‌وچهار ساعته نبود و معمولاً از صبح شروع می‌شد تا پاسی از شب. پس از روی كار آمدن دولت مجاهدين، به دليل درگيريها ساعات پخس راديو كاهش يافته و روزانه از ده ساعت تجاوز نمی‌كرد. برنامه‌های راديو به زبانهای فارسی (دری) و پشتو تهيه می‌شد. برنامه‌هايی هم به زبانهای ازبكی، تركمنی، بلوچی، نورستانی، پشه‌يی و ... تهيه می‌شده است. در پانزده استان كشور راديوهای محلی وجود داشته، كه علاوه بر پخش برنامۀ سراسری، چند ساعت نيز برنامه‌های محلی داشته‌اند. در زمان طالبان فعاليت راديو باز هم محدودتر گرديد. پس از سقوط طالبان فعاليت راديو گسترش يافت هر چند كه فرسوده و قديمی بودن تجهيزات و وسايل پخش راديو مانع از رشد كافی و گسترش آن به سراسر كشور می‌شد ولی با كمك كشورهای ديگر فعاليت راديو رو به افزايش بوده و پيش‌بينی می‌شود در آينده رشد بيشتری يابد.

طي دو سه دهه گذشته به‌دليل مشكلات و ضعف‌های متعددی كه بر سيستم راديوی افغانستان حاكم بوده و يا بر سراسر كشور گسترش نداشته، راديوهای خارجی نقش زيادی در برقراری ارتباط خبری با مردم افغانستان داشته‌اند، مردم مناطق مختلف اخبار تحولات افغانستان و جهان را معمولاً از طريق راديوهای خارجی دريافت می‌كردند.