درسنامه - احمد سروری
اشاره: مهارت‌هاو تکنیک‌های نویسندگی در برنامه‌های رادیویی موضوع مجموعه گفتارهایی از استاد احمد سروری، تهیه‌کننده ارشد رادیوست. احمد سروری یکی از بزرگان عرصه رادیوست که سال‌ها درحوزه‌های مختلف مانند تهیه‌کنندگی و نویسندگی فعالیت داشته است. وی در این مجموعه ضمن اشاره به تفاوت‌ها و تمایزات نویسندگی برای رسانه‌های مکتوب و رادیو، روش‌ها و اصول نویسندگی در برنامه‌های رادیویی را شرح می‌دهد. در اولین بخش از این گفتارها وی به بررسی مسایل مربوط به سفارش تهیه متن برای برنامه‌های رادیو از سوی تهیه‌کننده می‌پردازد.
یکی از عوامل ذی‌نقش درتولید برنامه رادیویی نویسنده است. نویسنده فردی است صاحب ذوق، اهل اندیشه و مطالعه، دارای ذهنی نسبتاً خلاق و برخوردار از دانش زبانی و ادبی لازم در امر پیام رسانی و نیز دارای اطلاعات عمومی کافی در زمینه‌های مختلف که قادر است موضوعی را که در ذهن خود دارد یا از او خواسته می‌شود به نحوی موثر و جذاب و در عین حال روان و قابل فهم برای عموم مردم به شکل مطلوب و مناسب برای بیان شفاهی آماده کند.
مهارت نویسندگی در هر رسانه‌ای بخصوص رادیو به سه شرط وابسته است. نخست داشتن استعداد و قابلیت ذاتی و علاقه بسیار به نویسندگی. دوم آموختن اصول و مبانی نگارش و قواعد دستور زبان فارسی و سوم کارورزی در فن نویسندگی، یعنی بسیار نوشتن و بسیار خواندن. شرط اخیر یعنی کارورزی نسبت به دو شرط دیگر اهمیت بیشتری دارد چرا که تجربه رویارویی با مخاطب در موقعیت‌های مختلف ارتباطی و سلسله آزمون و خطاهاست که فردی که صاحب ذوق و قلم را به نویسنده‌ای ماهر و موفق در عرصه رادیو تبدیل می‌کند. از این رو کسی که بیرون از رادیو و در قلمرو رسانه‌های مکتوب تجربه نویسندگی دارد بالفعل نویسنده رادیو نیست. لازمه این کار کسب تجربه در نگارش گفتارهای شفاهی و متن‌های شنیداری است.
نویسندگی یا به عبارتی نگارش و تدارک متن برای هر برنامه رادیویی سه مرحله دارد: سفارش متن، نگارش متن و ویرایش متن. در مرحله سفارش متن، تهیه‌کننده برنامه که در واقع طراح و تبیین کننده روند برنامه و اجزای آن است، مطالب مورد نیاز را که باید در برنامه خوانده یا اجرا شود به نویسنده سفارش می‌دهد. تهیه‌کننده در این مرحله به نویسنده می‌گوید چه مقدار مطلب لازم دارد؛ مثلاً 5 عنوان متن 6 عنوان یا هر تعداد که لازم است. به علاوه مشخص می‌کند که هر یک از این مطالب در چه موضوعی باید نوشته شود و حجم هر مطلب هم چقدر باید باشد؛ مثلاً نصف صفحه، یک صفحه، 5 سطر ، یک سطر یا دو سطر و امثال اینها. تهیه‌کننده همچنین در سفارش خود به نویسنده می‌گوید که هرکدام از این متن‌ها قرار است در چه جایی یا بخش‌هایی از برنامه خوانده شود. مثلا در مقدمه یا ورودیه برنامه یا قبل و بعد از فلان آیتم. مثلاً قبل از گزارش، بعد از نمایش یا قبل از گفتار کارشناس؛ در ادامه چه آیتمی و قبل از چه گفتاری قرار است استفاده شود تا متن پیوند مناسبی با اجزای قبل و بعد از خودش در برنامه داشته باشد و حالت انتزاعی پیدا نکند.
همین‌طور تهیه‌کننده در سفارش خود به نویسنده باید این‌را مشخص کند که هریک از متن‌ها چگونه و در چه قالبی برای کار شدن مناسب هستند. مثلاً فلان متن توصیفی و روایی باشد یا تحلیلی؛ یا مثلا در قالب دیالوگ و داستان کوتاه بیان شود یا جنبه شعری و ادبی داشته باشد. همچنین اینکه از منابعی انتخاب و بازنویسی شود یا از خود نویسنده باشد. یا اینکه ترکیبی از این دو باشد. مثلا گزیده ای از یک ماخذ انتخاب شود و نویسنده برای آن مقدمه‌ای کوتاه بنویسد، در مرحله سفارش علاوه بر اینها تهیه‌کننده باید کیفیت و نحوه اجرای متن را هم به نویسنده بگوید و مشخص کند کدام گوینده یا گویندگان برنامه را اجرا می‌کنند. آیا متن‌ها برای اجرای دو نفره باید نوشته شود یا یک نفره؟چرا که نویسنده در رادیو باید متن خود را متناسب با ظرفیت و اختصاصات اجرای گوینده برنامه و در سطح توانایی‌های او بنویسد. مثلاً ممکن است گوینده‌ای در اجرای اشعار عروضی با وزن‌های مهجور دچار مشکل باشد یا لحن و آهنگ بیان مناسبی در اجرای متون روایی و داستانی نداشته باشد. نویسنده در هنگام نوشتن متن باید به این موارد توجه کند.
تفاوت‌های زبانی در نوشتار رادیویی
درسنامه - گفتاری از احمد سروری
اشاره: نویسندگی در رادیو عنوان مجموعه گفتارهایی از استاد احمد سروری از تهیه‌کنندگان ارشد و پیش کسوت رادیو است. تا کنون سه بخش از این گفتارها با عناوین «چگونه مطالب رادیویی بنویسیم»، «سه گام اساسی در نوشتن یه متن رادیویی» و «زبان موضوعی در گفتارهای رادیویی» از سمع و نظر شما گذشته است. استاد سروری در بخش چهارم از این گفتارها به موضوع تفاوت‌های زبانی در نوشتارهای رادیویی پرداخته است؛ با هم می‌شنویم و می‌خوانیم.
در بحث قالب‌های انتقال هم تفاوت‌های زبانی محسوس است . هریک از قالب‌های میزگرد، گزارش، سخنرانی، نمایش و قصه‌خوانی و ... صرف نظر از موضوع و هدف پیام در آنها سبک بیانی خاصی را اقتضا دارند. زبان گفتار در میزگرد به سبب حضور کارشناسان رسمی‌تر و سنجیده‌تر از زبان گفتار در گزارشی است که با مردم سروکاردارد. همین طور زبان در نمایش و قصه‌خوانی به جهت تجسم موقعیت‌های کلام، گفتار و نام اشخاص عموما سرشت محاوره دارد. البته زبان محاوره در همین‌جا هم با نوع زبان محاوره در گزارش متفاوت است. چرا که زبان نمایش هویت پیش ساخته دارد و مصنوع ذهن نویسنده است. گرچه طبیعی به نظر می‌رسد حال آنکه محاوره گزارشی خصلتی بداهه و طبیعی دارد.
علاوه بر قالب، زمان پخش برنامه هم زبان برنامه را متاثر می‌کند. این تاثیر را می‌توانیم با بررسی و مقایسه مطالب برنامه‌های صبحگاهی و برنامه‌های شامگاهی رادیو مشاهده کنیم: واژگان و تعابیری که رنگی از طراوت، تحرک، روشنی و نشاط‌بخشی دارند در فضای صبحگاهی پربسامدترند. جملات و عبارات هم وفق ضربان‌آهنگ اجرا و انتقال در صبح کوتاه‌تر و پرتعدادتر از جملات و عبارات شبانه‌اند. در مطالب شبانه زبان به واژه‌های شاعرانه با تعابیر متناسب با فضای شب آمیخته است. همانطور که گفته شد میانگین طول جملات در برنامه‌های صبحگاهی بلندتر است. سبک بیان در صبح به محاوره و گفتار گرایش دارد حال آنکه مطالب شب به لفظ قلم و کتابی متمایل است. مثلا این چهار بیتی که از صائب میخوانم با این که ردیف هر چهار بیت کلمه صبح است، دو بیت اول با مقطع زمانی صبح سازگار است ولی دو بیت بعدی نیست به سبب نوع واژگان. دو بیت اول این است:
دل زنده می‌کند نفس جان‌فزای صبح جان می‌شود دو مغز ز آب و هوای صبح
غافل مشو ز عزت پیران زنده دل برخیز چون سپند پیش پای صبح
اما دو بیت بعد که اگرچه به ردیف صبح مختوم است اما به سبب نوع واژگان مناسب فضای صبح نیست.
دل ما میکده خون جگر بود که زدند از شفق پنجه خونین به در خانه صبح
نیست در سینه ما به جز داغ جنون جام خورشید زند دور به میخانه صبح
ملاحظه می‌فرمایید که تعبیرهایی مثل خون جگر، داغ جنون و پنجه خونین واژه‌هایی هستند که مناسب صبح نیستند.
زبان موضوعی در گفتارهای رادیویی
درسنامه - احمد سروری
اشاره: مهارت‌ها و تکنیک‌های نویسندگی در رادیو عنوان مجموعه گفتارهایی از استاد احمد سروری از تهیه‌کنندگان ارشد رادیوست. تاکنون دو گفتار از این سلسله مباحث یا عناوین «چگونه مطلب رادیویی بنویسیم» و «سه گام اصلی در نوشتن برای رادیو» از سمع و نظرتان گذشت. در این بخش وی به زبان نگارش در گفتارهای رادیویی و اثرپذیری آن از موضوع برنامه می‌پردازد. باهم می‌شنویم و می‌خوانیم.
در بخش دوم گفتارکه درباره اسلوب نویسندگی در رادیو به مقوله زبان در نگارش گفتارهای رادیویی می‌پردازم. سبک و سیاق گفتار و زبان نگارش در برنامه‌های رادیو گونه واحدی نیست. زیرا عواملی که در شکل‌گیری زبان برنامه نقش دارند از یک موقعیت ارتباطی به موقعیت دیگر ثابت نیستند و تغییر می‌کنند. اهم این عوامل عبارتند از موضوع برنامه، اهداف، قالب، مخاطبان، زمان پخش برنامه و علایق و گرایشهای زبانی عوامل یعنی نویسنده، گوینده، گزارشگر و کارشناس که در خصوص هریک از اینها به اجمال توضیح می‌دهم.
از جمله عواملی که زبان برنامه را دست کم از جنبه واژگانی تحت تاثیر قرار می‌دهد، موضوع است. ما در رادیو تقریبا با یازده طیف موضوعی متفاوت سروکار داریم که عبارتند از موضوعات اجتماعی، علمی، فرهنگی، ادبی، هنری، تاریخی، سیاسی، اقتصادی، ورزشی و موضوعات تفریحی و سرگرم کننده.
بدیهی است برنامه‌ای که موضوع آن علمی است با برنامه‌ای که موضوع آن ادبی است نمی‌تواند زبان یکسانی داشته باشد.
در مطالب علمی؛ اصطلاحات و تعبیرها تا حدودی تثبیت شده است؛ زبان خالی از بار عاطفی است و ساختاری شفاف و صریح دارد؛ برخلاف زبان ادبی در آن ترکیب‌های خیال‌انگیز و صنایع لفظی نظیر ایهام؛ استعاره و کنایه وجهی ندارند.
در متن علمی جمله به روشن‌ترین وجه و صرفا برای افاده معنا و انتقال اطلاع و مفهوم به کار برده می‌شود؛ کلمات و پوسته زبان خود در بین نیستند و نباید ذهن مخاطب را درگیر خود کنند.
اما در متن ادبی علاوه بر مفهومی که از ساخت یک جمله موردنظر است خود واژه‌ها؛ الفاظ و صورت عبارات هم به جهت حس‌انگیزی و تاثیر عاطفی در مخاطب حائز اهمیت‌اند.
اینها درمجموع زبان برنامه علمی را با برنامه ادبی متمایز می‌کند. در برنامه‌های سیاسی نیز اینچنین است. در این برنامه‌ها نیز برای بسیاری از مفاهیم، واقع تعابیر و اصطلاحات معینی به کار می‌رود که چون این اصطلاحات حامل بار معنایی شناخته شده‌ای هستند نمی‌توان از مترادف لغوی آنها استفاده کرد.
مثلا عبارت قدرت‌های بزرگ در متن سیاسی معنایی القا می‌کند که با عبارت کشورهای نیرومند لزوما یکسان نیست. در کل در ادبیات سیاسی رادیو خصوصا در تفاسیر و تحلیل‌های سیاسی نویسنده حق تفنن زبانی ندارد و باید در طرز جمله‌بندی و انتخاب واژگان بسیار دقیق باشد. این دقت در برنامه‌های خبری به نهایت خود می‌رسد، چراکه نویسنده باید مراقب نحو جملات و ترکیب سازه‌ها و تقدم و تاخر عبارات باشد که جمله معانی ضمنی یا مفهوم دیگری غیر از آنچه مراد نویسنده است القا نکند. زبان برنامه‌های معارفی از جهت اینکه در آنها آیات قرآن کریم و احادیث و گزیده‌های از متون مذهبی کلاسیک استفاده می‌شود و جمله‌بندی‌ها متاثر از نحو زبان عربی است و با زبان برنامه‌های دیگر در رادیو همسان نیست.
آنچه گفته شد از جهت تاثیر موضوع در زبان برنامه بود. اما این تنها موضوع نیست که زبان برنامه را متاثر می‌کند بلکه اهداف کار و قالب‌های انتقال پیام هم در این باره نقش دارند.
برنامه‌ای که صرفا هدف آن اطلاع‌رسانی و ارشادگری است با برنامه‌ای که هدف آن فقط سرگرم کنندگی است زبانی متفاوت دارد. نویسنده در برنامه‌های سرگرم کننده عموما به سیاق محاوره گرایش دارد و در گفتارها گاهی بی‌مبالاتی زبانی مشهود است. حال آنکه برنامه‌های با کارکرد آموزشی و اطلاع‌رسانی با مراتبی از سنجیدگی زبانی ملازمه دارند.
منبع: مرکز آموزش همشهری
ادامه دارد.....
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر